[Sinema-Müzik]"Karanlık Sözler: Müzikte Yabancılaşma Ve Noir Üzerine Bir Deneme II"
Emre Karacaoğlu*

"İÇERİ BİR ADIM ATMAN
ANLADIĞINI GÖSTERMEZ"

"Save me, I'm in a sea of beings
And there's no deny - the waves are holding me under

I'm drowning in a thousand faces
Alien expressions over and over again

Kurtarın beni, varlıklarla dolu bir denizdeyim
Ve inkâr edemem – dalgalar beni derinde tutuyor

Binlerce yüz içinde boğuluyorum
Tekrar tekrar yabancı ifadeler"

A ntimatter'ın 2005 senesi çıkışlı "Planetary Confinement" albümünden Mick Moss imzalı "The Weight of The World"ün sözleri, bahsi geçen konumuzu, yani yabancılaşmayı, Type O Negative'den sonra belki de en net, basit ve çarpıcı şekilde ortaya koyan bir manifestodur. Nick Drake ve Kurt Cobain gibi müzisyenler değişik imgelerle konuyu deliliğe ya da depresyona veya Bob Dylan da bıkkınlığa ve bezginliğe çekerken Peter Steele ve Mick Moss'un parçaları tam bir yardım çağrısı niteliğinde. İki şarkıda da müzisyenler bu noktaya nasıl geldiklerini analiz etmekte, çevrelerinde olup bitenleri eleştirmekte ve hatta belki de hâlâ inançlarını koruduklarından çevredekilerden yardım istemektedirler ( Drake'in, Cobain'in ya da Staley'nin aksine). Ancak, özellikle Moss'un, içinde boğulduğu, kendisini anlamaktan uzak kalabalıklar içinden birinin çıkıp onu kurtarmasını beklemesi oldukça umutsuz ve ürpertici bir haykırıştır:

Moss'un biraz daha sembolik bir anlatım seçtiği gece gibi karanlık "Legions" şarkısında ise kendini kalabalıklar ve lejyonlar arasında ciddi bir şekilde yürüyen bir adam olarak anlatır:

"And long are the days in the morgue Where God is a wall Where God is a wall to look upon ... And I solemnly walk through legions and hordes A dark mass of infidel ... Long is the howl at the end A cry from the tail echoing"

Grubun diğer beyni Duncan Patterson ise kariyeri boyunca aynı yabancılaşma konusu üzerinde hep durmuş, hatta kendisiyle yaptığım, dergimizin Haziran 2005 sayısında da yayınlanan röportajında itiraf ettiği gibi uzun yıllar sonra bu psikozdan ancak kurtulabilmiştir: "Hayatımda yine karanlık bir hava var ama olumlu şeyler çıkarmaya, kendimi her konuda iyileştirmeye, güzel yerlere taşımaya çalışıyorum. Eski şarkılarımda birçok zebaniyi fazlasıyla dövdüm, bu yüzden artık bazı şeyleri dinlendirmem lazım. (Yüxexes, Haziran 2005)"

İşin içine fazla arabesklik katmadan, yalnızlığını ve yabancılaşmasını en olgun, hatta kimi yerlerde oldukça kurumlu bir şekilde dile getiren Patterson, grubun "Forgotten Hopes," "Pressure," "Underworld," "Pulled Under 2000 Metres A Second" gibi benzer temalı şarkılarından klasmanını her zaman ayrı tutabilmiştir. "Shroud of False"ta dinleyicilerine ve dolayısıyla tüm insanlara "I hope you don't understand / Umarım anlamazsınız" diyecek kadar mesafeliyken, "Lost Control"da şu mısrayı dökebilecek kadar da yukarıdan bakmaktadır:

"I've let your tiny minds magnify my agony
Ufak akıllarınızın acıma büyüterek bakmasına izin verdim"

Yaşamının sonlarına doğru kendi yarattığı efsanenin altında ezilmeye başlayan gelmiş geçmiş en büyük gitarist Jimi Hendrix bile bu konuya değinmeden geçmemiştir. Son hızla elde edip tükettiği dünyevi zevkler eski tatlarını vermemeye başladıktan sonra, Charles R. Cross'un kaleme aldığı biyografisi Room Full of Mirrors'da da anlatıldığı gibi Hendrix, son yıllarında içinden çıkamadığı bir yalnızlığa ve depresyona yenik düşmüştür. Hayatındaki kadınlara olur olmaz yerlerde ve zamanlarda evlenme teklifleri etmeye başlamış, ondan her konserinde "Hey Joe" ve "Purple Haze" çalmasını isteyen hayranlarından soğumuş ve başta peşinden koştuğu menajer ve müzik yapımcılarından yalanlar söyleyerek bir çocuk gibi kaçar olmuştur. İşte bu dönemde yazdığı ve Cross'un da kitabına isim veren "Room Full of Mirrors"da Hendrix, ayna dolu bir odada sadece kendini görebilen bir adamı tasvir ederken topluma karşı yaşadığı yabancılaşmayı ve yalnızlığıyla birlikte elde ettiği içe dönüşünü dile getirmektedir:

Folk ve electronica etkili Alman Indie rock grubu Notwist'se aynen Drake gibi majör tonlarda tınlayıp son derece karanlık sözler yazabilen bir diğer grup. Drake tipi psikolojiyle ilgilenirken Joy Division tadında endüstriyel, modern yalnızlıklara da değinen grubun "Neon Golden" albümündeki "One Step Inside Doesn't Mean You Understand" bunun en güzel örneklerinden. Kendisini anlamaya çalışan kişileri "içeri bir adım atman beni anladığın anlamına gelmez" diyerek tekrar kapı dışarı eden, hatta onlara bir de "ucube" diye hakaret eden bir adam anlatmaktadır, gitarist ve vokalist Markus Acher. Kendisini birinci çoğulda anlatması ise psikozunun sınırlarını genişletmektedir:

Notwist'te bahsini geçtikten sonra Joy Division'ı atlamak çok büyük bir hata olur. Modern çağ insanının endüstriyel ve kent griliğindeki yalnızlığını işleyen İngiliz post-punk akımının öncüsü gruptaki söz yazarı ve vokalist Ian Curtis'in tüm insanlara ve hayata olan yabancılığı ömrü boyunca onu terk etmemiş ve müziğine de tabii ki yansımıştır. Kuruldukları sene olan 1976'dan beri birçok grubu müzikal anlamda ve tematik olarak etkileyen bu dört Manchesterlı, "Digital," "Dead Souls" gibi şarkılarda günümüz insanının hastalıklı bireyselliğine ışık tutmuşlardır. "Digital"da:

Yazının geçen bölümünde bahsettiğim, bu nevroza sahip çoğu müzisyenin hayatlarında rastladığımız motiflerden birine, ne yazık ki Curtis'in hayatında da rastlıyoruz: uzun yıllar boyu mücadele ettiği depresyon ve epilepsi problemlerinin yanında, 23 yaşında kendini asarak intihar etmesinde karısından boşanması da, kuşkusuz, oldukça etkili (ki meşhur "Love Will Tear Us Apart" da onun için yazılmıştır). Karısı Deborah Curtis'in kaleme aldığı biyografisinde, Curtis'in intihardan birkaç ay önce epilepsi ilaçlarıyla bir aşırı doz denemesi yaptığı, hastaneden çıktıktan sonra gitarist ve klavyeci Bernard Sumner'ın grup arkadaşını alıp bir mezarlığa ziyarete gittiklerini ve Sumner'ın, eğer intiharda başarılı olsaydı, Curtis'e gideceği yeri gösterdiği yazılmaktadır. Bir süre sonra fon müziği olarak Iggy Pop'un "The Idiot"ını seçen Curtis, mutfakta kendisini asarak amacına ulaşmıştır.

Joy Division'ın "Dead Souls" parçasını 1994 seneli "The Crow" filmi için yorumlayan Trent Reznor da bir şarkısıyla bahsi hak etmektedir. Yoğun Joy Division etkili grubu Nine Inch Nails'ın "Hurt" isimli parçası, aynen Peter Steele gibi hiçbir şey hissetmeyen, hatta en azından bir şey hissedebilmek için kendine acı veren (psikolojideki "self-harm" durumu gibi?) bir adamı anlatmaktadır:

Hendrix'in yaşadığı türden bunalımı ve yabancılaşmayı, büyük bir ihtimal, bütün sanatçılar kariyerlerinin bir noktasında yaşarlar. Ama konuyu bütün bir eserinin eksenine oturtmayı düşünen ve bütün bir albümünde bunu anlatmayı tercih eden çok büyük bir müzisyen tanıyoruz: Roger Waters. Dinleyicilerine ve bütün insanlara duyduğu yabancılığı, "The Wall" isimli bir rock operasına ve filme dönüştüren bu müzikal deha, grubu Pink Floyd'la, adeta bu konuda danışılması gereken bir kaynaktır.

Annesine, karısına, arkadaşlarına, dinleyicilerine, groupielerine ve zamanla herkese yabancılaşan bir müzisyenin hikayesinin anlatıldığı bu rock tarihinin en ünlü albümünde kahraman her şarkıda derece derece daha da dibe inmektedir. "One of My Turns"de:

Konumuz hakkında burada yer vereceğim çok önemli bir grup daha var: Radiohead. Hiçbir zaman sade bir dil kullanmayıp, nevrozun sınırlarında gidip gelen ve oldukça psikotik imgeler ve benzetmeler yaratan üstün müzisyen Thom Yorke, 90'lı yıllarda bu hastalığı müzikte asıl tanımlayan kişidir. Karl Marx'ın yabancılaşma teorisine sırtını dayayan grubun müziği, şehir hayatının, kapitalist sistemin ve genel olarak modern zamanların bizi birbirimizden uzaklaştırdığını anlatmaktadır. "Street Spirit (Fade Out)"ta:

Peki, Leonard Cohen, Nick Cave, Morphine, Korn, The Doors, Tindersticks, Portishead gibi daha birçok üstün yabancı müzisyen de konu üzerine birçok şarkı yapmışken ülkemizden hangi isimler bu hastalığın üzerine müzikleriyle gitme cesaretini gösterebilmiştir?

Gökhan Kırdar'ın buz gibi soğuk ve karanlık ilk elektronik denemesi "Trip" ve Yavuz Çetin'in tek albümü "Satılık"ta konuya oldukça yüzeysel değinildiğini görüyoruz ("Yaşamak İstemem Artık Aranızda" ya da "Kimse Bilemez"). Turgut Berkes, Umay Umay, Nazan Öncel, Pilli Bebek, Mor ve Ötesi, Kargo ("Yalnızlık Mevsimi" albümleriyle) gibi sanatçı ve gruplar da yabancılaşma/yalnızlık üzerine şarkılar yapsalar da Türk rock müziğinde iki isim konuyu on ikiden vurmuştur: Teoman ve Şebnem Ferah.

Teoman, "En Güzel Hikayem" albümüyle "Papatya"lardan, "Kardelen"lerden kendini tamamen sıyırabildiği, yüzünü yurtdışındaki Nick Cave, Leonard Cohen, Lou Reed gibi üstatlarına döndüğü zifiri karanlık bir müzik ortaya çıkarmıştır. Söz ve atmosfer uğruna kimi şarkılarda bestelerin kalitesinden taviz verse de anlattığı duyguyu oldukça iyi yansıtan bir albüm sunabilmiştir. "Gökdelenler"de: